کاشفة الحال عن احوال الاستدلال (کتاب)«کاشفة الحال عن احوال الاستدلال»، اثر محمد بن علی بن ابراهیم بن حسن بن ابی جمهور احسایی، به زبان عربی و در موضوع اجتهاد (استدلال بر تکالیف شرعی) و چگونگی آن و آنچه دانستنش در این راه لازم است و آنچه در آن، اجتهاد واقع می‌شود و مجتهد (مستدل) و شرایط وی می‌باشد؛ به عبارت دیگر، این کتاب، در زمینه چگونگی دست یافتن به استدلال بر تکالیف شرعی است. [۱]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال،احسائی ، ایی حمهور، ص۹-۱۲.
۱ - ساختار کتابکتاب، دارای یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه است. ۲ - گزارش محتوامقدمه: در مقدمه کتاب، از شناخت چگونگی استدلال، غرض از استدلال و نیاز به استدلال سخن گفته شده است. [۲]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال، احسائی ، ایی حمهور، ص۵۲-۵۸.
فصل اول: این فصل، در باره علومی است که برای استدلال، مورد نیاز است. این علوم، نه تا و بر سه نوع است: ۱. علوم ادبی، شامل لغت، صرف و نحو. راز نیاز به این علوم، آن است که اکثر ادله معتبر، ماخوذ از کتاب و سنت است که عربی است، پس اطلاع بر معانی لغات عرب لازم است و از طرف دیگر، چون معانی، به حسب اختلاف احوال لفظ و صفات عارض بر آن و اختلاف اعراب، مختلف می‌شود، پس آشنایی با صرف و نحو هم واجب است. ۲. علوم عقلی، شامل منطق، کلام و اصول. از آن جایی که اجتهاد، استدلال برای به دست آوردن تکالیف شرعی از ادله آنهاست پس به ابزاری احتیاج است که ذهن را از خطای در استدلال باز دارد و آن منطق است و به دانشی نیاز است که تکلیف‌گذار و صفات و افعال وی و وجوب تکلیف و... را معرفی کند و آن علم کلام است و به علمی احتیاج است که از ادله و کیفیت استدلال با آنها و شرایط آنها و... بحث کند و آن علم اصول است. ۳. علوم نقلی شامل تفسیر، حدیث و رجال. از آن جا که خیلی از احکام شرعی از قرآن اخذ می‌شود و قرآن دارای بطون و معانی متعدد است، برای شناخت آن معانی و استنباط احکام، آشنایی با تفسیر قرآن لازم است و از آن جا که بسیاری از جزئیات و تفاصیل احکام، در سنت؛ یعنی احادیث مروی از رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم وجود دارد، پس شناخت حدیث ضرورت دارد و چون خیلی از احادیث، به صورت خبر واحد است و نیاز به شناخت راویان آنهاست و این مهم، با دانستن علم رجال حاصل می‌شود، پس آشنایی با آن لازم است. مؤلف، در ادامه این فصل، از علومی مانند علم معانی، علم به وفاق و خلاف و علم به فقه به عنوان مکملات و متممات یاد کرده است. [۳]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال، احسائی ، ایی حمهور، ص۵۹.
فصل دوم: در این فصل، از مقدار مورد احتیاج از علوم مزبور، در کار استدلال بر مطالب شرعی، بحث و منابعی برای شناخت علوم مزبور معرفی شده است. [۴]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال،احسائی ، ایی حمهور، ص۷۵.
فصل سوم: در این فصل، از کیفیت استدلال بحث می‌شود و برای این منظور، نخست، ادله اربعه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) بررسی شده است و سپس از ترتیب این ادله در مقام استدلال و بیان ترجیح بعضی از آنها بر بعضی دیگر به هنگام تعارض سخن به میان آمده است. [۵]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال،احسائی ، ایی حمهور، ص۱۰۱.
فصل چهارم: این فصل، در مورد احکام و مسائلی است که استدلال و اجتهاد در آنها واقع می‌شود و آن، تمام احکام شرعی و مسائل اجتهادی است که در علم فقه پیرامون آنها بحث می‌شود و آرای مجتهدین در مورد آنها به حسب اختلاف امارات آنها مختلف است و... [۶]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال،احسائی ، ایی حمهور، ص۱۳۰.
فصل پنجم: در این فصل، از مستدل و شرایط وی سخن به میان آمده است و مباحث مربوط به مستدل و مستفتی و آنچه استفتا در مورد آن صحیح است، هر کدام، به صورت مستقل بررسی شده است. [۷]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال، احسائی ، ایی حمهور، ص۱۴۳.
خاتمه: مؤلف، در خاتمه به تشویق و ترغیب خوانندگان برای پیمودن طریق اجتهاد و از میان برداشتن موانع آن و... پرداخته است. [۸]
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال، احسائی ، ایی حمهور، ص۱۵۲.
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|